Hoe leg je een duin aan dat de kust langdurig beschermt? En dat een zo hoog mogelijke waarde oplevert voor natuur en recreatie? Het Hoogwaterbeschermingsprogramma, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en EcoShape rondden dit voorjaar een interdisciplinair onderzoek af in de Hondsbossche Duinen. De resultaten bieden concrete handvatten voor het onderhoud van de duinen langs onze kust, en dat is belangrijk gelet op de berichten over zeespiegelstijging.
Projectleider Sonja Ouwerkerk en haar team onderzochten de afgelopen vier jaar de ontwikkeling van het middenstuk van de Hondsbossche Duinen. ‘Met ons team van kustwaterbouwers, ecologen, morfologen, hydrologen en belevingsonderzoekers hebben we een schat aan gegevens ingewonnen. Daardoor weten we nu beter hoe je een zandige kustversterking ontwerpt die de kust over langere tijd beschermt en tegelijk voldoet aan specifieke eisen voor recreatie en natuur. Veiligheid staat uiteraard voorop: hoe kan een duin meegroeien met de zeespiegel? En wat moet je doen om de natuur te krijgen, die hoort bij de duinen? Op die vragen hebben we nu een beter antwoord’.
Een deel van het onderzoek richtte zich op aangroei van de duinen. Wind blaast zand de duinen in waardoor het duin op een natuurlijke manier breder en hoger wordt. Deze aangroei blijkt redelijk conform verwachting. Wat anders is dan verwacht, is de plek waar het zand terecht komt: ‘Vooraf dachten we dat een deel van het zand over het duin heen zou waaien. Dat blijkt anders. Zo’n 70% komt aan de zeezijde van de duinen terecht, 30% op de top van het duin. Achter het duin komt nauwelijks tot geen zand terecht. De stuifoverlast voor mensen achter de duinen is daardoor beperkt.’ Het team onderzocht verschillende maatregelen om zand in te vangen, waaronder wilgenschermen en vegetatie. Wilgenschermen aan de zeezijde en op het duin zijn erg effectief in het vasthouden van zand, zo bleek. Het duin groeide daar volgens het team van Ouwerkerk sneller aan dan het omliggende duingebied. Ook vegetatie is een goede zandvanger.
De planten in het gebied ontwikkelen zich goed. Ben Eenkhoorn van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier: “De natuur ontwikkelt zich spontaan en voortvarend, en als verrassing vestigen zich veel bijzondere plantensoorten op buitentalud van de oude dijk.’ Sonja vult aan: ‘In de eerste metingen troffen we zo’n 20 soorten aan, in de laatste meting waren het er al bijna 100. We zagen bijvoorbeeld al vrij snel dat zich op het strand een strook jonge duintjes ontwikkelde, met de karakteristieke plantensoorten die daarbij horen, zoals biestarwegras, helm, zeeraket en stekend loogkruid.’
Ook in de vochtige duinvallei ziet het team prille ontwikkelingen. Hier vestigen zich soorten die houden van zoute en licht brakke omstandigheden, waaronder zeekraal, goudknopje, zeeaster, zeebies en ruwe bies. Sonja: ‘We verwachten dat de bodem geleidelijk verder zal ontzilten en dat er zich soorten vestigen die horen bij zoete duinvalleien. Dit zullen met name soorten zijn die zich via wind of vogels verspreiden.’
Bij het ontwerp van een duingebied als de Hondsbossche Duinen is het belangrijk te realiseren dat er verschillende functies worden gecombineerd: hoogwaterveiligheid, recreatie en natuurwaarden. In sommige gevallen betekent dat keuzes maken over welke functie per locatie voorrang heeft. Sonja: ‘Een mooi voorbeeld is de vochtige duinvallei, bedoeld als natuurgebied. Hier lag een dammetje dat veelvuldig gebruikt werd door recreanten om het strand te bereiken. Het gevolg was dat er minder vogels naar het gebied kwamen. Dit dammetje heeft het Hoogheemraasdschap weggehaald om meer rust te creëren in dit natuurgebied.’
Bezoekers zijn enthousiast volgens Ben Eenkhoorn: ‘Ik ben er trots op dat het gebied enorm wordt gewaardeerd door de bezoekers. Mensen kunnen soms bijna niet geloven dat we dit hebben aangelegd en hiermee voor voldoende veiligheid zorgen.’
De bescherming die de Hondsbossche Duinen biedt tegen de zee is naar verwachting de komende vijftig jaar dik in orde. Sonja: ‘De duinen zijn ontworpen voor het wettelijke veiligheidsniveau, met daarbovenop een extra hoeveelheid zand om te compenseren voor bodemdaling en lokale zeespiegelstijging van 0,3 meter in de komende vijftig jaar. We zien dat er voldoende zand de duinen inwaait om mee te groeien met de stijgende zeespiegel en bodemdaling tot 2050, als de zandsuppleties langs de kust gehandhaafd blijven.’
Het EcoShape-team stelt verder dat adaptief ontwerpen kan zorgen voor een kostenbesparing op het ontwerp en daarnaast natuurwaarde kan leveren. ‘Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen minder helm aan te planten. Je krijgt dan meer doorstuiving en open plekken, wat de natuurwaarde vergroot. Indien nodig kun je eventueel later nog helm bijplanten. Dankzij de kennis uit dit project kunnen we een volgend duin slimmer ontwerpen door de natuur een deel van het werk te laten doen, en dat is precies volgens de Building with Nature-aanpak.’
Resultaten
De afzonderlijke rapporten staan op de projectpagina Hondsbossche Duinen van EcoShape. Ook de Engelstalige Building with Nature guideline is gereed. Op 13 april 2019 verscheen een artikel in het Dagblad Trouw over dit project.